Trouw, Hans Marijnissen, 4-7-2020

Wie zich oprecht verbaast over de anderhalve-metersamenleving aan boord van een Boeing 737 van Corendon richting Rhodos, zou eens een wandelingetje over de Amsterdamse Wallen moeten maken. Als daar op deze woensdagavond de seksindustrie de rode gordijnen voor het eerst weer opent, is de RIVM-logica helemáál verdwenen.

Terwijl bij café Emmelot aan de Oudezijdsvoorburgwal de terrastafeltjes keurig uit elkaar staan, bij de ingang van stripclub La Vie een heuse vloermat ligt waarop wordt verwezen naar de anderhalvemeterafstand en bij coffeeshop The Bulldog heldere spatschermen tussen de tafels zijn geplaatst, heerst achter de ramen van de sekswerkers opeens een totaal ander regime. De enige geruststelling hier is dat er achter het glas geen hele grote samenkomsten plaatsvinden. Toch zal na de eerste klant een tweede komen, en een derde. En niemand die het tijdens die vrijages over corona heeft.

Gordiaanse knoop

De tegenstrijdigheden in de rosse buurt zijn niet de enige worsteling voor het Amsterdamse gemeentebestuur. Ze zijn eerder een aansprekend voorbeeld van de gordiaanse knoop die stad de komende jaren moet ontwarren.

Op de eerste plaats moet de pandemie worden bestreden. Met 1,3 miljoen dagelijkse gebruikers – inwoners, werknemers van buiten de stad, toeristen – kan er zomaar een flinke brandhaard ontstaan. Maar óók moet de economie op gang komen. De lege stad was de afgelopen maanden voor erfgoedliefhebbers een lust voor het oog, maar daar kan Amsterdam niet op teren. De toeristische sector is goed voor ruim 10 procent van de werkgelegenheid (zo’n 70.000 banen) en vertegenwoordigt 5 procent van de economie van Amsterdam.

En dan is er nog een probleem dat al veel langer speelt en ook een structurele oplossing behoeft: de aantasting van de leefbaarheid. De bewoners van met name de binnenstad zijn de luidruchtige gasten zat. Er waren er gewoon te veel van, waardoor de ‘last’ niet langer opweegt tegen het ‘profijt’ dat toeristen óók brengen.

Negatieve spiraal

Jan van der Borg is hoogleraar ‘economie van het toerisme’, maar wat hem misschien nóg deskundiger maakt is dat hij in Venetië woont en werkt. “Dit is de stad die Amsterdam niet moet willen worden”, zegt hij lachend. In Amsterdam bleven tijdens de epidemie de bewoners achter, in Venetië niet. Dat heeft nog amper bewoners. “Ik denk dat deze stad ongeveer tien jaar voorloopt op Amsterdam, in de negatieve spiraal wel te verstaan. Hoewel de steden ook verschillen – Amsterdam is groter en veelzijdiger, en heeft géén rechts-populistische burgemeester – kan Amsterdam veel van Venetië leren. Door dit slechte voorbeeld níet te volgen.”

Volgens Van der Borg moeten de Amsterdammers niet denken dat het overtoerisme in de stad is weggeblazen door de coronacrisis, sterker nog: dat komt dubbel en dwars terug. Grijp daarom de stilte voor de storm aan om de bezoekersstroom in goede banen te leiden. Kies hoeveel mensen je toelaat, wie je precies uitnodigt, hoe je ze over de stad spreidt, en vooral: hoe je ze met de stad verbindt, zegt hij. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, erkent hij.

Voorrang binnenlandse toeristen

Toch is er al het nodige gaande in de hoofdstad. D66-wethouder Victor Everhardt van economische zaken schreef twee weken geleden aan de gemeenteraad dat hij voorlopig voorrang wil geven aan binnenlandse toeristen en internationale bezoekers vooral wil wijzen op de huidige beperkingen in de stad. Hij hoopt verder dat hij van het Rijk de mogelijkheid krijgt in geval van nood kamercapaciteit te sluiten. Bij wijze van proef is in drie buurten Airbnb verboden, maar dat zijn maatregelen voor de korte termijn. Als hij een grotere sprong in de tijd maakt, wil hij helemaal af van het ‘massatoerisme’.

Burgemeester Femke Halsema onderzoekt of de prostitutie kan worden gecentreerd op een plek buiten het centrum en Everhardt wil inzetten op bijvoorbeeld congresgangers. Die hebben een goed gevulde portemonnee en lopen doorgaans niet dronken lallend over straat.

Everhardt moet ook wel met maatregelen komen, want hij voelt de hete adem van een groep inwoners achter een ‘volksinitiatief’: een petitie die inmiddels al door meer dan 30.000 Amsterdammers is ondertekend en daardoor als agendapunt in de raad moet worden behandeld. Zij eist dat het aantal toeristenovernachtingen in Amsterdam de komende vijf jaar niet boven de 12 miljoen per jaar uitkomt. Dit was het aantal overnachtingen in 2014, toen toerisme in hun ogen nog geen problemen opleverde.

Aan knoppen draaien

Terug naar Venetië, waar hoogleraar Van der Borg even op de stoel van wethouder Everhardt is gaan zitten. “Als ik hem was, zou ik eerst inzetten op een veel betere monitoring van de bezoekersstromen. Er zijn te weinig gegevens over wie er naar de stad komen, waar ze naar toe gaan, en waar ze hun geld aan uitgeven. Pas als je dat weet, kun je aan de juiste knoppen draaien.”

Daarnaast moet duidelijk worden, wat voor toeristen Amsterdam precies wil. “Inzetten op A-toeristen met geld of congresgangers is veel te gemakkelijk. Amsterdam is zo geliefd omdat het een open stad is, met vrije geluiden en een jong publiek”, zegt Van der Borg. Met alleen maar rijke ouderen is dat imago verdwenen. Wat hem betreft zou de stad een campagne moeten voeren zoals Grolsch (ooit: Vakmanschap is Meesterschap, begeleid door een hoop violen) of automerk Saab dat doen. “Richt je op mensen, jong en oud, cultureel geïnteresseerd, die de stad zo bijzonder vinden dat ze zich er in willen verdiepen, en er ook meer geld willen spenderen. Dat is een ander type toerist dan dat Amsterdam gewoon op de bucketlist heeft staan.”

Die blijven doorgaans ook langer, zegt hij, en dringen veel dieper in de haarvaten van de stad. Amsterdam wordt zo een unieke beleving. “Die vorm levert veel meer op dan de snelle vrijgezellenreisjes uit Groot-Brittannië. De stad moet echt af van de goedkope vluchten met rokers en drinkers. Amsterdam is veelzijdiger.” En dat lukt volgens hem niet door de bierfiets te verbieden of de coffeeshop te sluiten. “Dat zijn paracetamolletjes. De oorzaak van de kwaal moet worden bestreden, en dat is toch echt het imago.” Maar dat is wel een lange weg.

Kwaliteitstoerisme

Remco Groenhuijzen, is de general manager van het Amsterdamse Mövenpick hotel en voorzitter van Luxery Hotel, waarbij 27 hoofdstedelijke tophotels zijn aangesloten. Hij gaat opvallend genoeg als ‘man van de bedden’ een heel eind mee in het pleidooi Van der Borg die juist afbakening bepleit. “Ook de hotelbranche wil bij deze herstart aansluiten bij kwaliteitstoerisme.”

We moeten volgens hem weg van het imago van ‘alles mag en kan’, hoewel hij er wel voor pleit de cruiseschepen vooral in Amsterdam te houden. “Het is een grote vergissing te denken dat cruisepassagiers alleen maar aan boord hun geld uitgeven. Amerikanen bezoeken eerst een aantal dagen de stad, en beginnen pas dan aan hun cruise. Dat zijn belangrijke inkomsten. Je moet er toch niet aan denken dat de schepen naar Rotterdam gaan, en de toeristen vervolgens per bus een dagtripje naar Amsterdam maken?”

Ook Groenhuijzen wil een ander profiel voor de stad, zeker als het om congressen gaat. De stad zou zelfs kunnen inspelen op de angst voor corona. “Met de komst van het Europees Medicijn Agentschap en de aanwezigheid van twee academische ziekenhuizen is Amsterdam vooral een ‘gezonde stad’, omringd door hoogwaardige zorg. In coronatijd is de hoofdstad daarmee ook een veilige stad.” Met andere woorden: hij zou liever in Amsterdam congresseren dan in New York. “Daar kán de hoofdstad ‘slim gebruik van maken.”

‘Juist een open stad’

Tegenstanders van de grote toeristenstroom pleitten afgelopen weken voor een daadwerkelijke limitering, door de invoering van een Amsterdam-visum, een permit of zelfs toegangspoortjes. Vergeet het, zegt Bas Hillebrand, hoogleraar innovatie in toerisme aan de Nyenrode Business Universiteit. “Amsterdam is geen eiland of Mount Everest, maar juist een open stad.”

Met Ko Koens die ‘Urban Tourism’ doceert aan hogeschool Inholland, denkt hij niet aan ‘afsluiten’, maar juist aan ‘aansluiten’. Hillebrand: “Deze crisis moet allereerst gebruikt worden om te bepalen welke bedrijven we steunen en welke we laten omvallen. Daarmee bepalen we de kleur van het toerisme.” Zoals Van der Borg ook aanbeveelt. “Maar we moeten niet de fout maken het toerisme los te koppelen van de rest van de stad. We moeten juist verbinding zoeken. De stad is een ecosysteem waarbinnen het toerisme een eigen rol heeft, maar wel in samenhang met andere sectoren. Zo wordt de kritiek op het overtoerisme voor een deel veroorzaakt door de woningnood in de stad. In de ogen van woningzoekenden nemen die buitenlandse gasten hun plek in. Door iets aan de woningnood te doen, neemt het draagvlak voor toerisme toe.”

Theaterstoel

Datzelfde geldt voor het vermaledijde Airbnb. “Als die particuliere kamers en etages in de wijken behoorlijk worden beheerd, kun je de gasten koppelen aan de horeca in die wijk, aan ateliers of een theater. Dan heeft de buurt ook direct profijt van toeristen. Als je vervolgens ook gebruikmaakt van techniek, zoals een app, kun je bezoekers laten zien waar al die hotspots in de wijk zijn, en waar nog een tafel of theaterstoel vrij is. Dat zorgt weer voor spreiding.”

Wat Ko Koens betreft kunnen bewoners ook veel meer worden ingeschakeld bij de oplossing van problemen rond overtoerisme. Alleen al de volkspetitie met 30.000 handtekeningen laat zien hoe groot de betrokkenheid is. “Laat burgers niet alleen de tien grootste knelpunten aandragen, maar ook met suggesties voor oplossingen komen. Een leegstaand kantoorgebouw kan misschien een kleinschalig hotel worden, of een leegstaand hotel juist omgebouwd tot appartementencomplex. Buurtbewoners hebben daar eerder zicht op. En vraag aan de bedrijven die aan het toerisme verdienen, of zij vrijwillig een klein percentage in de buurt investeren. Op die manier ontstaat er contact, inzicht in elkaars belangen en daarmee draagvlak.”

In Amsterdam kan dat nog, in Venetië niet meer, denkt ook hoogleraar Van der Borg. Amsterdam is volgens hem een sieraad dat met respect bezocht moet worden, en met het juiste beleid kan de gemeente haar bezoekers in goede banen leiden. Dat betekent in ieder geval dat er een einde moet komen aan de ongebreidelde groei die alleen door de markt wordt bepaald. Misschien moet er wel een aparte wethouder van toerisme komen, zoals de mensen achter de volkspetitie bepleiten. Een hele strenge.